Το προφίλ του ντροπαλού παιδιού

Στέκεται σε απόσταση από τα άλλα παιδιά που παίζουν στο κέντρο του δωματίου. Δείχνει ανήσυχο, τα μάτια του κοιτάζουν διερευνητικά, η στάση του σώματος του φανερώνει δισταγμό

σαν κάτι να το εμποδίζει να προχωρήσει, να πλησιάσει τα άλλα παιδιά και να ακολουθήσει το παιχνίδι τους.

Του Βασίλη Σπυριδωνίδη, ψυχολόγου, MSc, MA

Με τα μάτια του αναζητεί την μητέρα του ανάμεσα στους μεγάλους που στέκονται στην άκρη του δωματίου. Όταν την βρίσκει ανοιγοκλείνει το στόμα του και της ζητάει να πάει κοντά του δείχνοντας

φοβισμένο. Όταν εκείνη αρνείται δείχνοντας ταυτόχρονα την ενόχληση της για την δυσκολία του παιδιού να ενωθεί με την ομάδα, το παιδί κατεβάζει το κεφάλι του και δείχνει λυπημένο και στεναχωρημένο. Σαν να βρίσκεται παγιδευμένο ανάμεσα στην ομάδα και τον εαυτό του και να προσπαθεί να ισορροπήσει, σε έναν χώρο ουδέτερο αλλά έρημο, έναν χώρο «no man's land».

Ντροπαλό ή κλειστό παιδί;

Η περιγραφή θα μπορούσε, με αρκετές παραλλαγές, να ταιριάζει σε παιδιά που τα χαρακτηρίζουμε ως «ντροπαλά» ή «κλειστά». Οι δύο έννοιες δεν είναι ταυτόσημες αποδίδουν όμως με ακρίβεια την συναισθηματική κατάσταση η πρώτη και το συμπεριφορικό αποτέλεσμα η δεύτερη. Από την άλλη δεν λένε και όλη την αλήθεια: το συναίσθημα της ντροπής δεν σχετίζεται αποκλειστικά με την «κλειστότητα» καθώς σε αρκετές περιπτώσεις ένας τρόπος για να αντιμετωπίσει κανείς συναισθήματα ντροπής είναι να αντιδράει με το αντίθετο όπως λόγου χάρη να μην φανερώνει εσωτερικούς ενδοιασμούς. Το φαινόμενο για παράδειγμα του σχολικού εκφοβισμού συνδέεται συχνά, από την πλευρά των θυτών, με βαθειά αισθήματα ντροπής και ταπείνωσης.

Διαφορά ντροπής και ενοχής

Η ντροπή (shame) και η ενοχή (guilt) συνδέονται με τον έλεγχο των ενορμήσεων. Αποτελούν κατ' ουσία τους συναισθηματικούς μοχλούς ελέγχου των επιθυμιών, το ψυχικό μας «φρένο». Η ενοχή ή η ντροπή για παράδειγμα που νοιώθει κανείς απέναντι στην σκέψη της πρόκλησης βλάβης στους άλλους (ψυχολογική ή σωματική) είναι που, σε μεγάλο βαθμό και στους περισσότερους ανθρώπους, τους αναστέλλει από την πραγματοποίηση της. Η ενοχή όμως διαφέρει από την ντροπή στο εξής: η πρώτη αφορά στο ηθικό υπόβαθρο της πράξης, ενώ η δεύτερη μας στιγματίζει προσωπικά. Ενώ για παράδειγμα ένα εξάχρονο παιδί μπορεί να νιώθει ενοχή για την ζήλεια που αισθάνεται απέναντι στην νεογέννητη αδερφή του, νιώθει ντροπή γι' αυτό που είναι (όχι απλώς για την πράξη αλλά συνολικά για τον εαυτό του) αν για παράδειγμα νιώθει ότι δεν μπορεί να ακολουθήσει, τα άλλα παιδιά στην μαθησιακή διαδικασία της τάξης. Η ενοχή κάνει τον εαυτό μας κακό μπροστά σε μια ηθική εντολή η οποία έχει εσωτερικευτεί (ακούμε δηλαδή την φωνή της απαγόρευσης μέσα μας). Η ντροπή κάνει τον εαυτό μας μικρό και ανάξιο μπροστά στην ομάδα ή την κοινότητα της οποίας είμαστε μέλος και μας στιγματίζει συνολικότερα.

Ενώ οι ηθικοί κανόνες είναι σε μεγάλο βαθμό παγκόσμιοι και έχουν ως βάση τους τον σεβασμό της υπόστασης του άλλου (για παράδειγμα καταδικάζονται όλες οι μ