Pêro Vaz de Caminha: «Μεγαλειότατε, βρήκαμε τη γη του Μπραζίλ»

Ποιες ήταν άραγε οι πρώτες σκέψεις και οι πρώτες εντυπώσεις των Ευρωπαίων θαλασσοπόρων και ναυτών που έπλεαν προς το άγνωστο και πρωτοαντίκρισαν τον μυθικό Νέο Κόσμο; Μια καλή ματιά σε αυτό μας προσφέρει ένα πρωτογενές ιστορικό ντοκουμέντο ερχόμενο κατευθείαν από το μακρινό 1500, αυτό του Πορτογάλου αριστοκράτη ναύτη Πέρο Βας ντε Καμίνια, σε μετάφραση στα ελληνικά της Μαρίας Παπαδήμα.

Η πρωτογενής μαρτυρία του Πέρο Βας

ντε Καμίνια αποτελεί στην ουσία μία επιστολή που απευθύνεται στον τότε βασιλέα της Πορτογαλίας Μανουέλ Α’, γραμμένη με σκοπό να τον πληροφορήσει σχετικά με τα καθέκαστα του συγκεκριμένου ταξιδιού.

Στις 9 Μαρτίου του έτους 1500, ένας στολίσκος αποτελούμενος από δεκατρία πλοία απέπλευσε από το λιμάνι του Μπελέν της Πορτογαλίας με ναύαρχο τον Πέδρο Αλβάρες Καμπράλ. Ο Καμπράλ έμεινε στην ιστορία ως εκείνος που «ανακάλυψε» τη Βραζιλία, καθώς η αποστολή του ήταν εκείνη που πρώτη εξερεύνησε τα εδάφη της. Ο Καμπράλ δεν ήταν όμως εκείνος που ανακάλυψε τη Βραζιλία, καθώς η ύπαρξη της μεγάλης νοτιοαμερικανικής ηπείρου ήταν γνωστή ακόμη και στον Χριστόφορο Κολόμβο, αλλά μονάχα εκείνος που την εξερεύνησε πρώτος. Στην αποστολή αυτή συμμετείχαν πολλοί αριστοκράτες και μεγάλες προσωπικότητες της Πορτογαλίας. Βέβαια, η εν λόγω αποστολή, μετά την «ανακάλυψη» της Βραζιλίας συνέχισε και την πλεύση της προς τις Ινδίες, αφού σκοπός της ήταν και η εγκαθίδρυση πορτογαλικών εμπορικών σταθμών στις ανατολικές ακτές της Αφρικής. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1532, οι Πορτογάλοι θα ιδρύσουν την πρώτη πορτογαλική αποικία στη Βραζιλία με φυτείες ζαχαροκάλαμου και θα εγκαινιάσουν την ολέθρια τακτική τού να φέρνουν μαύρους σκλάβους από την Αφρική για να τις καλλιεργούν. Όταν όμως γράφεται η συγκεκριμένη επιστολή, το 1500, τίποτε τέτοιο δεν έχει ακόμη συμβεί και η πρόθεση των Ευρωπαίων σε ό,τι αφορά τους ιθαγενείς είναι απλώς ο εκχριστιανισμός.

{jb_quote}Ένα ζωντανό ιστορικό ντοκουμέντο, που ρίχνει μια διεισδυτική ματιά στον ψυχισμό εκείνων των τολμηρών Ευρωπαίων θαλασσοπόρων που πρώτοι αντίκρισαν το άγνωστο. {/jb_quote}

Πράγματι, μεγάλο μέρος της επιστολής του Πέρο Βας ντε Καμίνια αφορά λεπτομερείς περιγραφές του σχετικά με τους ολόγυμνους ιθαγενείς, που έχουν συχνά το σώμα τους στολισμένο με φτερά πουλιών και ένα κόκαλο περασμένο στο τρυπημένο κάτω χείλος τους. Οι ιθαγενείς είναι αθώοι, απονήρευτοι, αν και διαθέτουν καταπληκτικά τόξα και εκπληκτική δεξιότητα στην τοξοβολία. Οι σχέσεις τους με τους Ευρωπαίους αρχικά ήταν ειρηνικές. Λαμβάνοντας υπόψη το θρησκόληπτο κλίμα της εποχής, δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση το γεγονός ότι ο Καμίνια και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι παρατηρούν ότι κανένας από τους ιθαγενείς δεν είναι περιτμημένος, ένα έθιμο που τηρείται απαρεγκλίτως σε μουσουλμάνους και Εβραίους και το οποίο προφανώς δήλωνε τον «άλλον» στο συντηρητικό κατεστημένο των χριστιανών της εποχής. Η τέλεση εκκλησιαστικών λειτουργιών στα νέα κατεκτημένα εδάφη, καθώς και η εμμονή των νεοφερμένων να μετατρέψουν σε χριστιανούς τους ιθαγενείς της Βραζιλίας δεν πρέπει επίσης να μας κάνει εντύπωση.

Η αποστολή αυτή θεωρήθηκε εξαιρετικά επιτυχημένη, ακόμη κι αν λάβει κανείς υπόψη του τις σοβαρές απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό: από τους 1.500 περίπου ναύτες επέστρεψαν μόλις 500, ενώ από τα δεκατρία πλοία που απέπλευσαν, μονάχα τα επτά ξαναγύρισαν στην Πορτογαλία.

Η επιστολή αυτή του Καμίνια, που μεταφράζεται πρώτη φορά στα ελληνικά με την παρούσα έκδοση, μας προσφέρει μία γλαφυρή αφήγηση, ένα ζωντανό ιστορικό ντοκουμέντο, που ρίχνει μια διεισδυτική ματιά στον ψυχισμό εκείνων των τολμηρών Ευρωπαίων θαλασσοπόρων που πρώτοι αντίκρισαν το άγνωστο.

Μεγαλειότατε, βρήκαμε τη γη του Μπραζίλ
Η επιστολή του Πέρο Βας ντε Καμίνια
Pêro Vaz de Caminha
Εισαγωγή – Μετάφραση – Σημειώσεις: Μαρία Παπαδήμα
Αιώρα
96 σελ.
ISBN 978-618-5369-37-8
Τιμή €10,00