Άγγελος Δ. Γέροντας – Παναγιώτης Ν. Ψυχάρης: «Εσωτερικές διαδρομές»

Μία παρέα εκλεκτών ιατρών, των: Μιχάλη Γαβρά, Παναγιώτη Γαβρά, Άγγελου Γέροντα, Σπύρου Προβατά και Παναγιώτη Ψυχάρη, πραγματοποίησαν επισκέψεις-οδοιπορικά στο Άγιο Όρος, καρπός των οποίων είναι η παρούσα έκδοση, την οποία κανένας δε θα μπορούσε να θεωρήσει λεύκωμα, αλλά βαθιά εισπνοή και εμπνοή, αναστροφή με βαθύτατες εκζητήσεις της πανανθρώπινης εκζήτησης, και αυτό με πηγή ενορμήσεων και βιωμάτων το Άγιο Όρος.

Τα κείμενα οφείλονται στον γνωστό συγγραφέα-λογοτέχνη Άγγελο Γέροντα, ο οποίος με το γνωστό έμφυτο λογοτεχνικό του τάλαντο, και μάλιστα χωρίς προσφυγές στον λογοτεχνισμό,

κατορθώνει να προσφέρει τη λιτότητα με την αίφνης επίλαμψη του λογοτεχνικού του ύφους, αιχμαλωτίζοντας τον αναγνώστη του, εισβάλλοντας ειλικρινά και ευθύβολα ταυτόχρονα στις μύχιες αναζητήσεις του χωρίς καμιάς μορφής προσπάθεια υποβολής ή και διδακτισμού. Ενδεικτικότατα αναφέρω φράσεις του από άλλα λογοτεχνήματά του: …Εκεί που η πορφυρή απογοήτευση είχε κατασκηνώσει μέσα μου… τα στάχυα της ψυχής διψούσαν για μια νέα κίνηση… είχε την αγνότητα της πρώιμης σελήνης… βελούδινη αίσθηση του αιωνίου μέσα μας… [Η Μετάβαση και το Βλέμμα, Εκδόσεις Βήτα, 2021, σελ. 16. Πέντε διηγήματα-νουβέλες: Ηλίου Φαεινότερον (Folie à Deux?), Μήπως θυμάσαι τη Μιμή-Λα-Ροζ;, Η επίσκεψη της ασταθούς κυρίας, Η εσωτερική εφημερία του Άγγελου Σπερχή, Εννέα. Τρυφερή Αθήνα. Στο εξής, Μ. Β.]

Οφείλουμε, πριν προχωρήσουμε στην επισκόπηση του πονήματος, να αναφερθούμε σύντομα στο λογοτεχνικό έργο του Άγγελου Γέροντα για να προσεγγίσουμε ανετότερα τις πνευματικές του προοπτικές, που κάνουν ταίρι με το λογοτεχνικό του χάρισμα. Ο λαγαρός και γεμάτος ανεπιτήδευτη ποιητική χάρη λόγος του, ευκίνητος, διεισδυτικός, έχει πολλές «τοπικότητες» και κατασκηνώνει με φυσικότητα που ξαφνιάζει, αφού η τέχνη προσδίδει στο συμβαίνον κάτι που το υπερβαίνει ως έκφραση βιωμάτων, πέρα απ’ τις φαινόμενες προοπτικές. Είτε πρόκειται για επαρχιακό κέντρο υγείας, για ιατρείο, για ταξίδι με το πλοίο, για σπουδαστήριο, για αγρούς με ομορφιά, για ταβέρνα, για ποδοσφαιρικό γήπεδο, για εκφράσεις του ερωτικού προσώπου και επιθυμίας κ.ο.κ., η ίδια η αφήγηση αφήνει υποβολές που υπερβαίνουν πρόσωπα και πράγματα, που τέρπουν και ενθουσιάζουν ταυτόχρονα. Αναδύεται η μουσικότητα των πραγμάτων και των καταστάσεων: Υιοθέτησα μια άκρως παθητική στάση μέσα στη γενική χαύνωση, μέσα στο δάσος των ήχων… Οι γύρω πολυκατοικίες μεταμορφώθηκαν σε σπίτια του εφηβικού ονείρου, νοσταλγικός φόρος τιμής στα εφηβικά κομμάτια χρόνου που είχαν εκεί κυλήσει. (Μ. Β., σελ. 47, 48.)

Η λογοτεχνία δεν είναι, έστω και έντεχνη, αναπαράσταση του συμβαίνοντος, αλλά προσέγγισή του, όσο και αν περιπλανάται στις τρίβους της καθημερινότητας. Αναδύεται κάτι το οποίο υπερβαίνει το φαίνεσθαι αλλά και τις ψευδαισθήσεις μας, μια πραγματική ρωγμή την οποία συναντάμε κάποτε σε ασυνέχειες της αφήγησης ή στις ομολογίες ηρώων του λογοτέχνη. Θραύονται κάτοπτρα και επιλάμπει κάτι βαθύτερο, το οποίο μας μυεί: Έτσι ξεγελιόμαστε όλοι, από πρόσωπα-σύμβολα που κουβαλάμε μέσα μας και που μ’ αυτά ερμηνεύουμε εκείνους που στη ζωή μας αργότερα εμφανίζονται. Προτείνουμε αυτόν τον ανεξίτηλο παιδικό χάρτη σαν τη δική μας εκδοχή για την ανθρώπινη γεωγραφία. (Μ. Β., σελ. 76)

Οφείλουμε σε αυτό το σημείο να δούμε τον ερωτισμό, διάχυτο σε κείμενα του λογοτέχνη, την αισθησιακή συγκίνηση και έξαψη, όπως και το βαθύτατα αναδυόμενο μήνυμα που δεν είναι σαρκολατρικό, αλλά υπαρξιακό. Την ερωμένη αναζητεί ο εραστής στα ουράνια τόξα, στων ποιητών τα ανήσυχα μάτια, γιατί είναι η ερωμένη όλων των ζωγράφων (Μ. Β., σελ. 54). Η λάμψη, η φαντασμαγορία που είναι παραστατική και αναπαραστατική, οδηγεί αναπόφευκτα και σε μεγάλη αντίθεση με την εικόνα που βγαίνει στη σκοτεινότητα, για να επανέρχεται περιοδικά η μαγική επιθυμία, χωρίς αρχή, χωρίς τέλος, με ζοφώδη σύγκριση και αντιμαχία του έρωτα με τον θάνατο.

{jb_quote} Η τέχνη προσδίδει στο συμβαίνον κάτι που το υπερβαίνει ως έκφραση βιωμάτων, πέρα απ’ τις φαινόμενες προοπτικές. {/jb_quote}

Υπάρχει, τέλος, και μία γενικότερη θεώρηση του λογοτέχνη-στοχαστή, η οποία αξίζει να σημειωθεί. Μήπως η λογοτεχνική διόραση ανατρέπει όχι μόνο ψευδαισθήσεις, αλλά και ευρύτερες και κάποτε αποδεκτές κοινωνικοπολιτικές θεωρήσεις; Γεγονότα ήσσονος στην πρώτη ματιά σημασίας αποτελούν τους καταλύτες για την εκδήλωση μεγάλων ιστορικών γεγονότων… Μήπως η εκδίκηση της μικροϊστορίας έναντι της «επίσημης», «σοβαρής», «ακαδημαϊκής» ιστορίας; Η ασέλγεια του προσωπικού, καθημερινού, «ασήμαντου», πάνω στον κορμό των κοινωνικοπολιτικών εξελίξεων; (Χωρίς Κασκόλ, Διηγήματα της μπάλας, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, 2011, σελ. 29).

Δε θα μπορούσαμε να πούμε πως η γραφή του Άγγελου Γέροντα εκφράζει την πολυσυζητημένη νεωτερικότητα, το τέλος της γραφής και του υποκειμένου, τη χωρίς νόημα αφήγηση, όπως υποστηρίζεται από ανθρώπους-κριτικούς οι οποίοι αγνοούν πως η ιστορία της νεωτερικότητας είναι πολύ παλαιά (ο Attali αριθμεί επτά ηλικίες της νεωτερικότητας) και όχι κάτι το καινοφανές, παρότι νέες συνθήκες αγγέλλονται (παγκοσμιοποίηση, ηλεκτρονική, ευρεία αποϊεροποίηση, τεχνητή νοημοσύνη κ.ά.) χωρίς ωστόσο να καταργούν το πρόσωπο, χωρίς να μεταβάλλουν τη γραφή απλό παίγνιο χωρίς υποκείμενο. Παρόμοιες διαπιστώσεις, ισοπεδωτικές και εξαπλουστεύουσες, δεν είναι πραγματική στηθοσκόπηση του συμβαίνοντος. O Βlanchot, περιπαθής και εμπνευσμένος θεωρός της λογοτεχνίας, γοητευμένος απ’ το βλέμμα της Ευρυδίκης, αναζητούσε τρόπο συνέχισης της λογοτεχνικής εμπνοής χωρίς βιβλίο. Ποτέ όμως δεν κήρυξε το τέλος της λογοτεχνίας.

Το έργο του λογοτέχνη Άγγελου Γέροντα κινείται όντως σε χώρους της καθημερινότητας και ζωγραφίζει σκηνές ζωής και δράσης με αφετηρία κρατούσες καταστάσεις, αλλά βαθύτερα σκοπούμενο, κομίζει μήνυμα με υποβλητικούς ορίζοντες.

Ας προχωρήσουμε στην εκτίμηση του παρόντος πονήματος: Η περίλαμπρη φωτογραφική κάλυψη, επιτυχία που βρίσκεται στην καρδιά της φωτογραφικής τέχνης και μάλιστα από ιατρό, δεν εντυπωσιάζει απλώς, αλλά κινείται συμπληρωματικά με τα κείμενα, ως ενιαίο δίδυμο θα έλεγα: Τα κείμενα δεν είναι περίκλειστα, αλλά παραπέμπουν στις φωτογραφίες και οι τελευταίες επισφραγίζουν απερίτμητα το πνεύμα των κειμένων. Αναδύεται έτσι μία ευαισθησία χωρίς την οποία δεν είναι δυνατή η πραγματική συγγραφική και η καλλιτεχνική γενικότερα προσφορά. Ο αναγνώστης έτσι προκαλείται δημιουργικά και έχει την πολύτιμη ευκαιρία να εμβαθύνει σε ατρεμείς παρορμήσεις της ίδιας του της ύπαρξης.

Εντυπωσιάζει ιδιαίτερα αυτή η σύζευξη επειδή, ενιαία θεωρούμενη, φωτίζει την πνευματικότητα και το μήνυμα που εκπέμπεται νηφάλια και ταπεινά απ’ την υπερχιλιόχρονη ακτινοβολία του Αγίου Όρους, αλλά και της χριστιανικής μυστικής γενικότερα. Εξάλλου, στον πρόλογο ομολογείται: Όσο κι αν η εμπειρία που θα αποκομίσει [ο αναγνώστης] εξαρτάται απ’ τις ψυχικές του αποσκευές και το χαρακτηρολογικό του υπόβαθρο, αυτό που σίγουρα θα συναντήσει είναι εκείνη τη μυστηριακή δύναμη… κι εκείνη τη γαλήνη της τιθάσευσης του εγώ μακριά απ’ τη σύγχρονη κοσμική και θορυβώδη κενότητα.

Το φωτογραφικό «υλικό», το οποίο αγκαλιάζει ιλαρές όψεις αγίων, εμπνέουσες μορφές μοναχών, βράχους και θαλάσσια μηνύματα, επιβλητικές μες στην απλότητά τους αρχιτεκτονικές δημιουργίες, τέχνη που μεταβάλλει την πέτρα σε προσωποποιημένη έκφραση δημιουργικής ευσέβειας με τρόπο που οι τεχνοτροπίες μηνύουν όχι μόνο τη διαχρονικότητα και τη δυναμική της έμπνευσης, αλλά το φως της ψυχής και τη φυσική μεταμόρφωση του φωτός, της κτίσης γενικότερα πλάι στο αγκάλιασμα τοπίων, θαλάσσιας αύρας, ερειπωμένων κτισμάτων που διηγούνται την παλαιότητα αλλά και την αιώνια νεότητα του θρησκευτικού συναισθήματος. Ιδού κάποιες απ’ τις ωραίες περιγραφές-διαπιστώσεις του κειμένου: Η ερυθρόμορφη γράμμωση και η στιβαρότητα της πλινθοπερίκλειστης τοιχοποιίας… κινούμενες ψηφίδες ενός ιστορικού καλειδοσκοπίου... Το πλήρωμα ενός εσωτερικού κόσμου… διαμόρφωση και χρήση ενός μοναδικού ρυθμού που επιτυγχάνει εσωτερική κίνηση του φωτός, οι γραμμές και τα σχήματα να βρίσκουν κάποια ισορροπία μεταξύ της πρόσληψης του εξωτερικού κόσμου στον οποίο ζούμε και των ασύνειδων δυνάμεων που δρουν μέσα μας… λιτή και ασκητική φαινομενολογία… διαχρονική γλυκύτητα της τοιχογραφίας…

Το μικρό και το μεγάλο, οι μορφές και τα πρόσωπα, η μικροτεχνία-ξυλογλυπτική, η διαχρονική γλυκύτητα της τοιχογραφίας, δεν είναι τεχνοκρατικές επινοήσεις κάποιων ταλαντούχων ζωγράφων με θρησκευτικές συγκινήσεις, αλλά κάτι το αποκαλυπτικότερο: Το έσω ανταμώνεται με το έξω, το πρόσωπο, οι ναοί, τα καθολικά, η αρχιτεκτονική μαεστρία, είναι αδύνατα χωρίς τις ιλαρές μορφές που καταργούν όρια που δημιουργούνται υστερογενώς, που ανοίγουν δημιουργικούς ορίζοντες, καθώς ανταμώνουν με το γνήσιο βυζαντινό μέλος, συνθέτοντας την αρμονία της πληρωματικότητας, αρπάζοντας νου και καρδιά στους κόσμους της ειρήνης που υπερβάλλει κάθε νου. Πρόκειται όντως για ιστόρηση του μη ιστορήσιμου, για μοναδική μαρτυρία η οποία μηνύει πόσο η δημιουργική έμπνευση φωτίζει τις γκρίζες ζώνες της συνείδησης χωρίς να εγκλείει σε στενούς ομολογιακούς δογματισμούς.

{jb_quote} Τα κείμενα δεν είναι περίκλειστα, αλλά παραπέμπουν στις φωτογραφίες και οι τελευταίες επισφραγίζουν απερίτμητα το πνεύμα των κειμένων. {/jb_quote}

Δεν πρόκειται μόνο για υπέρβαση των καθιερωμένων μορφών της κοσμικής τέχνης, αλλά για αποκάλυψη όχι απλά μιας τεχνοτροπίας, αλλά μιας καινοφανούς έκφρασης ζωής που, βαθιά θεωρούμενη, εισβάλλει στις μύχιες αναζητήσεις κάθε ανθρώπου. Οι πραγματικά θρησκευτικές εμπνοές ελευθερώνουν με τον τρόπο πρόσληψής τους απ’ τους θεωρούς.

Τέχνη, ζωή, μαρτυρία, παρουσία περιπλέκονται καινοφανώς με χθόνια υλικά που ανακαινίζονται, γίνονται καινή κτίση, όπου αρχιτεκτονική, ποίηση, ζωγραφική, μουσική, κίνηση και ζωή ανταμώνουν και ξεπερνούν κάθε δογματική προδιαγραφή, βυθίζοντας στη ζωηφόρο γλώσσα της σιωπής, που είναι μήτηρ εννοιών σοφοτάτων κατά τους νηπτικούς. Βλεπόμενα και μη βλεπόμενα διαπλέκονται ως μαρτυρούσα παρουσία και στην περίπτωσή μας ως ζωντανή έκφραση τέχνης και πνευματικότητας, που αγκαλιάζει κάθε ευαίσθητη συνείδηση. Βαθιά ενσυναίσθηση, κοινωνία δηλαδή όχι πια με τα μη βλεπόμενα, αλλά με το πνεύμα των βλεπομένων που ανακτίζονται μακάρια, που συνιστούν βλέμμα του απόλυτου στο σχετικό.

Ήδη κάθε σχετικό, και στον κόσμο της σχετικότητας ζούμε όλοι μας, πιστεύοντες και μη πιστεύοντες, αμφιβάλλοντες και διστάζοντες, κάθε σχετικό επομένως ενδύεται τη χλαμύδα του απολύτου νεύματος: Το ειρηνεύον νεύμα, η κινούμενη «ακινησία» της ιλαρότητας, η αγιασμένη ανάκτηση των σωμάτων με το βλέμμα της ανακτισμένης παιδικότητας, τα τοπία που δεν είναι πια φυσικοί σχηματισμοί, αλλά τοπία ψυχής, φωτίζουν όλο και πιο πολύ τις εκζητούσες συνειδήσεις μας και αινίσσονται αλήθειες που υπερβαίνουν κάθε θρησκευτική υπηκοότητα, προσλαμβάνοντας οικουμενική φορά.

Πολλά, πολλά και περισσότερα μας προτείνει η παρούσα έκδοση, αλήθειες κρυμμένες ίσως σε κάποια γωνιά της συνείδησής μας που αναλάμπονται με τη μελέτη και απόλαυση των σελίδων αυτού του υπέροχου βιβλίου.

[O Νίκος Μακρής είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας και συγγραφέας.]

Εσωτερικές διαδρομές
Η πνευματική μεσιτεία του Αγίου Όρους
Άγγελος Δ. Γέροντας (κείμενα) – Παναγιώτης Ν. Ψυχάρης (φωτογραφίες)
Εκδόσεις Βήτα
σ. 98
ISBN: 978-960-452-323-8
Τιμή: 32,00€